ACARLAR LONGOZU’NDA YAPILAN SON KEŞİFLER
2019 yılında yazdığımız “Sakarya’nın Endemik Bitki Zenginliği” başlıklı yazımızda Sakarya’da 88 endemik bitki çeşidinin bulunduğu, ancak il genelindeki bilimsel araştırmaların eksik olduğu ve yapılacak yeni araştırmalarla bu sayının artacağı belirtilerek yazımızı alan araştırmaları konusunda biyologlara ve özellikle Sakarya Üniversitesi’nde görev yapan akademisyenlere önemli görevler düştüğünü belirterek noktalamıştık. Diğer bir deyişle yazımız Sakarya’da yeni bitki keşiflerin beklentisi ile bitirilmişti.
Nitekim beklenen çalışmalar gelmeye başladı ve Sakarya Üniversitesi akademisyenlerinden Doç. Dr. Mehmet Sağıroğlu ve araştırmacı Didem Karaduman tarafından Sakarya’nın en önemli bitki alanı olan Acarlar Longozu ve çevresinde yaptıkları araştırma sonucunda 2021 yılında Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisinde yayınlanan makalelerinde Acarlar Longozu dolayında yetişen toplam 14 endemik bitkinin 9’u Sakarya ili için yeni keşif olduğu anlaşılmıştır. Bu suretle Sakarya’nın endemik bitki sayısı yaklaşık % 10 artmış ve endemik bitki çeşidi sayımız 97 olmuştur.
Bu yeni keşifler sayısal olarak bir artışın yanısıra keşfedilen endemik türlerin çok nadir, küresel çapta tehlike altında olmaları, dekoratif ve bitki gen kaynakları açısından bir hazine özelliği taşımaları açısından da niteliksel açıdan çarpıcı sonuçlar vermiştir: Acarlar Longozu dolayında keşfedilen dekoratif endemik bitkilerden biri İstanbul kardeleni olarak bilinen Galanthus plicatus subsp. byzantinus’tur. Bu endemik kardelenle birlikte 4 farklı kardelen çeşidi her yıl ocak ayından itibaren karların arasından Acarlar Longozu dolayına güzellikler katmaktadır.
Yeni keşfedilen endemik bitkilerden 2 si dünya ölçeğinde tehlike altında olup bu bitkilerden biri bir ballıbaba türü olan, nektar açısından çok zengin olduğundan arıların çok sevdiği Lamium purpureum subsp aznavourii, diğeri ise haşhaşın endemik bir çeşidi olan ve Anadoluda “Aklıgiderenot” olarak adlandırılan Papaver somniferum subsp. pullatum’dur. İşin daha da ilginç tarafı küresel ölçekte çok tehlikedeki bu iki bitkinin de Acarlar Longozu kıyısındaki Karasu’nun bir köyünde yetişmeleridir. Dolayısıyla bu iki bitkinin yetiştiği köyde yapılan müdahalelerde çok daha dikkatli hareket edilmesi gerekmektedir. Haşhaş bitkisinin gerek gıda ve gerekse tıbbi kullanımlarının olması, ilimizde keşfedilen endemik çeşidinin gelecekte bitki gen kaynağı olarak kullanım potansiyelini de ortaya koymaktadır.
Acarlar Longozu dolayında keşfedilen endemik bitkilerden biri “ağaç” formunda olup, ilk keşfedildiği Erzurum’un İspir ilçesinden adını alan, 6- 7 metre boylanabilen İspir Meşesi Quercus macranthera subsp. syspirensis’tir. Bu meşemiz genellikle Orta ve Doğu Anadolu illerinden bilinmekle birlikte Ankara ve doğusundaki illerde yayılış gösterdiği bilinmekteydi. Ancak Acarlar Longozu keşfi bu meşemizin Ankara ilinin batısındaki ilk keşif olup ana yetişme bölgesi dışındaki bölgeden oldukça uzakta bir noktada yetişmesi nasıl açıklanabilir? Bizim bir açıklamamız var; İspir meşesi Ankara’nın Nallıhan ilçesinde de yetişmekte olup bu ilçe içinden geçen Sakarya nehrine yöre suları dökülmektedir. Büyük olasılıkla İspir meşesi tohumları Nallıhan’dan Sakarya Nehri’ne dökülerek ilimizin Karasu ilçesine kadar yol alarak burada tutundular. Yani Sakarya’nın endemik florasının oluşmasında Sakarya Nehri’nin de taşıyıcı etkisi gözönüne alınmalıdır. Amasya köylerinde meyveleriyle çocukların oyunlar oynadığı bilinen bu meşemizin tohumlarını oyun amacıyla Sakarya nehrine atan Ankara’lı bir çocuğun da içinde bulunduğu bir kurgu da aklımıza gelmiyor değil.
Acarlar Longozu’ndan keşfedilen endemik bitkilerin çoğunluğu nemli ve kumul alanları seven türlerdir. Nem ile kumul alanların birleştiği çok özel bir ekosistem olan bu yöre Türkiye’nin 123 Önemli Bitki Alanından biridir. Endemik ve tehlikedeki bitkilerin çoğunluğu göl kıyısında yetişmektedir. Biri endemik 4 kardelen çeşidinin yanısıra 7 orkide çeşidi, kum zambağı, kış nergisi, 4 misk sümbülü, 1 şebboy, 1 göl soğanı, 2 çiğdem, 3 süsen türüyle yöre soğanlı ve dekoratif bitkiler açısından çok önemli bir zenginliğe sahiptir. Alanda keşfedilen, bir kısmı yok olma tehlikesi altında olan 14 endemik bitkinin yanısıra toplamda 654 bitki çeşidi bu yörenin muazzam flora zenginliğine işaret etmektedir. Bu kapsamda tehlike altındaki türlerin mutlaka korunması, Acarlar Longozu’nun sadece günübirlik gidilerek piknik yapılan, kayıkla gezilen ve selfi çekilen bir yer olarak değil, insan müdahalesinin kontrol altında tutulması gereken hassas bir ekosistem anlayışıyla yönetilmesi, doğal ortamdaki bitkilerin bilimsel ve Türkçe isimlerinin yazıldığı tabelalarla tanıtılması, alandaki biyolojik zenginliklerinin tanıtıldığı fotoğraflı kitap ve broşürler basılarak halkta farkındalık ve koruma bilinci yaratılması gerekli görülmektedir.
HASAN TORLAK
19.11.2021