Tavukçuluk sektörü varoluş mücadelesi veriyor

BEYAZ ET SEKTÖRÜ BİLGİ NOTU

Türkiye’deki beyaz et sanayii, 1970li yıllarda aile işletmeciliği olarak başlamış, 1980’li yıllarda entegre tesislerin sayısının artması ve sözleşmeli üretim modelinin uygulanması ile önemli bir yapısal değişim göstermiştir. 2000li yıllarda yatırımlar sürdürülerek Avrupa ve Dünya standartları yakalanmış ve hatta aşılmıştır. 

Ülkemizde 15.000 adedin üzerinde etlik piliç yetiştirme kümesi mevcuttur. Kümes sahipleri, sektörde uygulanan başarılı "sözleşmeli yetiştiricilik" modeli ile sürekli üretim yapabilmekte ve sürekli gelir elde edebilmektedir. 

Yurdun çeşitli bölgelerinde yerleşik 20’den fazla beyaz et üreten entegre tesis vardır. Bu firmaların bir kısmı beyaz et üreten entegre firmalar, bir kısmı Entegre firmalar, bünyelerinde kendine ait yem fabrikası, damızlık işletmeleri, kuluçkahaneleri, sözleşmeli çiftlikleri, kesimhaneleri, ileri işleme tesisleri ve pazarlama birimleriyle tamamı kayıt altında üretim yapar.

Ülkemizde beyaz et üretimi, bilime dayalı bilinçle sürekli gelişme gösterirken çiftlikten çatala süregelen tüm üretim süreci; gıda güvenliği,  halk sağlığı, hayvan sağlığı ve refahı ilkelerine uygun bir şekilde ve uluslararası normlar çerçevesinde yapılmaktadır. 

OECD ve FAO yayını olan son Tarım Raporu’na göre Dünya toplam et üretimi 350 milyon ton civarındadır. Bunun %40’ına tekabül eden 140 milyon tonu kanatlı etidir. Bu raporda aynı zamanda; kanatlı etinin, diğer hayvansal gıda ürünleri arasında gelecek 10 yılda en fazla üretilen protein kaynaklı gıda olmaya devam edeceği vurgulanmıştır.

Son 5 yılda beyaz et üretimindeki gelişme aşağıdaki tabloda(Tablo-1) görülmektedir. 

Kaynak: TÜİK

Tablo-2: 2019-2024 (Ocak) TÜİK Verilerine Göre Tavuk Eti Üretimleri (bin ton)

Üretimin %98’ini oluşturan piliç etinde 2019 itibariyle üretim ve önceki yılın aynı ayına göre değişimler de son TÜİK verileriyle Tablo-2 ve 3’te hazırlanmıştır. 2024 yılı Ocak ve Şubat aylarında, önceki yılın aynı ayına göre %6 ve %14,6 artış görülmektedir.

Tablo-3: Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim (%)

Kaynak: TÜİK

Türkiye, dünya beyaz et ticaretinin 1/3’ünün yapıldığı coğrafyada bulunuyor. Dolayısıyla jeopolitik öneme sahip konumdayız. Beyaz et üretiminde Dünyada 8. sırada yer alan sektör, 2010 yılından beri %60’ın üzerinde bir büyüme göstermiştir. Bugün 90’dan fazla ülkeye kanatlı eti ihraç ediyoruz. Dünyanın en büyük 5 ihracatçısından biri haline geldik. 2021 yılı itibariyle ürün bazında ihracat tablomuz aşağıda verilmiştir. 2023 yılında, önceki seneye göre azalma gerçekleşmiş ancak 2024 yılı ilk 3 ayında, 2023 yılının aynı dönemine göre artış gözlenmiştir. 

Yıllar itibariyle (2019 – 2024 ilk 4 ay) kanatlı eti kalemleri ihracat rakamları (ton) aşağıdaki gibidir: 

Tablo-4: 2019-2024 ilk 3 ay İhracat Kalemleri İtibariyle Kanatlı Eti İhracatı (ton)

Kaynak: İhracatçılar Birliği

Çizelge-1: 2019-2023 Kanatlı eti ve Tavuk ayağı İhracatı

Hayvan sağlığını etkileyen krizler, global ekonomik krizler ve pandemi gibi etkiler dışında süreğen bir büyüme trendinde olan sektörümüzde, 2023 yılı sonunda yurt içinde piliç eti kişi başı tüketimi 22,5 kg seviyesine, 2024 yılında 24 kg’a ulaşmış durumdadır. Dünyadaki ortalamanın 17,3 kg olduğu göz önüne alınırsa bu sonuç oldukça iyi bir sonuçtur. Türkiye Beyaz Et Sektörü ülkemiz açısından kendi kendine yeten, ihracat yapan ve ülkeye döviz kazandıran güçlü yapısını korumaya devam edecektir.

Tablo-5: 2019-2023 Türkiye Kişi başına Beyaz Et Tüketimi (kg)

Kaynak: TÜİK, İhracatçılar Birliği

Piliç eti ile ilgili yetkisiz kişi ve kurumlarca bilimsel içerikten uzak, dezenformasyon içeren bilgilerin paylaşılması, 2 yıla yakın etkileri süren pandemi ve sonrasında 2023’te nüfusun artmamış olması ve ekonomik etkiler nedeni ile hanelerin gelir seviyesindeki azalmadan ötürü,  kişi başı tüketim, gelişmiş ülkelerdeki gibi 30/40 kg seviyesine doğru yükselme trendine girememiştir. Ancak piliç eti sektörü gelişmiş bir entegrasyonyapısında olması ve her türlü krizle baş edebilir ölçüde güçlü yapısını koruması nedeniyle yakın gelecekte bu ölçülerde büyüyecek dinamizme sahiptir.

Tablo-6: 2019-2023 TÜİK Verilerine Göre İç Pazardaki Gelişmeler

2023 yılı toplam kanatlı eti üretimi, önceki sene aynı döneme göre %3,9 gerileme göstermiş ancak Tablo 5’te görüldüğü üzere iç pazarda %3,1 artış gerçekleşmiştir. Bu veriler stok miktarı aynı kaldığı varsayımı ile hazırlanmıştır ve ayak hariç tutulmuştur.

Ülkemiz beyaz et sanayii, ulusal ve uluslararası kalite standartlarını üst düzeyde uygular. Gıda güvenliği ilkelerine titizlikle uyularak üretim yapılır. Yeni Dünya düzeninin en önemli konularının başında gelen sürdürülebilir ve çevre dostu üretim uygulamalarına kendini adamış şekilde hızla gelişim göstermeye devam ettiğini rahatlıkla söyleyebiliriz.

Ticaret Bakanlığı’nın resmi internet sitesinde 30 Nisan 2024tarihinde yayımlanan basın açıklaması ile kamuoyuna kanatlı et ihracatının sınırlandırılmasına yönelik tedbir alındığı, duyuruldu. Peki bu uygulama neyi getirecek? 

İhracatın kısıtlanması durumunda, ihracat için yapılan üretim planları revize edilmek zorunda kalınacak, bu da piliç eti tüketimi açısından yüksek sezon olarak kabul edilen bahar-yaz döneminde kısıt yaşanması ile fiyatların daha da yükselmesi sonucunu doğurabilecektir.  

Diğer taraftan kırmızı et fiyatlarının astronomik ölçüde arttığı bu dönemde, kırmızı etin muadili olarak görülen beyaz ete talep, doğal olarak artmaktadır Talep artışı ile birlikte bir miktar fiyat artışını olması son derece normaldir. Dünya genelinde de piliç eti fiyatlarının artış gösterdiği gözden kaçırılmaması gereken bir husustur.

Sektör; öncelikli olarak Türk halkının böylesi değerli bir hayvansal proteine ulaşması amacıyla kendine yeterli kaliteli üretimi benimserken diğer taraftan yıllardır ihracatın geliştirilmesi için hem Tarım ve Orman Bakanlığı hem Ticaret Bakanlığı ilebirlikte çok gayret göstermiş ve göstermeye devam etmeyi politika olarak benimsemiştir. Böylelikle ülkemiz, piliç etinde sürdürülebilir bir şekilde kendisine yeter bir halde kalabilmiştir.

Her türlü kısıtlama durumunda, türlü güçlüklerle kazandığımız pazarlarda yerimizi kaybedeceğimiz kesindir. Bu durum aynı zamanda uluslararası taahhütlerin yerine getirilememesi sorununu da doğuracaktır. Olası kısıtlamanın ihracat gelirinde azalmadan kaynaklı olarak, dış ticaret açığı yaratacağı da bir gerçektir. Ayrıca mevcut durumda, iç piyasada piliç eti arzı ile ilgili bir eksikliğin, tedarik zincirlerinde stoksuzluğun yani bir kıtlığın olmadığını belirtmek  gerekir.

Planlı ve tamamı kayıtlı üretimin gerçekleştirildiği, 15.000 etlik piliç yetiştirme kümesi ile sözleşmeli üretimin en iyi örneğini sergileyen sektörde,  ihracatın kısıtlanması durumunda, üreticiler nakit akışı yaratmakta sıkıntıya girecektir. Bunun sonucu, üretim planlarının değiştirilmesine yol açacağından dolayı,  uzun vadede  iç pazarda arz fazlası yaratmayacağı bir duruma erişeceği, kapasite kullanım oranlarını aşağıya çekileceği, zincirleme olarak maliyetlerin artacağı ve raf fiyatlarına aşırı yansıyacağı açıktır. İç pazarda daralmanın gıda güvencesini (gıdaya ulaşılabilirlik) de riske atacaktır.

SONUÇ OLARAK; serbest piyasa koşullarında oluşan ve maliyete bağlı fiyatlandırma yapılan Türk beyaz et sektöründe, ihracat öncelikle prestij ve sonra milli gelire katkı olarak görülmektedir. 

BESD-BİR