1. Engelliler ile ilgili bütün indirim ve muafiyetler, ücretsiz uygulamalar kaldırılmalı, bunun yerine her engelliye engel durumuna göre engellilik ödeneği verilmelidir.
2. Cumhurbaşkanlığı bünyesinden engelliler koordinasyon merkezi oluşturulmalıdır.
3. Cumhurbaşkanlığı Yönetim Sistemi içerisinde yer alan Politika kurullarının her birisinde kendi alanlarında uzman olan bizatihi engelli bireylerin kendileri yer almalı ve bu alanların içerisinde engelli bireyler ile ilgili çalışmalar gerçekleştirmelidir.
4. Engelli bireylerin kullandığı protez, ortez, tekerlekli sandalye ve yardımcı araç gereçler ile ilgili yeni düzenleme ve güncelleme ivedilikle yapılmalıdır. Protez ortezler için fark ücreti alınmamalı ve en iyisi verilmelidir. Kalite ve garanti süresine göre yenileme süresi belirlenebilir. Engellilerin en büyük sorunlarından biridir. Gazilere verilen protez ortez hakkı ile aynı olmalı, ayrım gözetilmemeli. Engelli birey kaliteli bir ortez olmadan hayatını kaliteli olarak sürdüremez. Baston, baston lastiği, tekerlekli sandalye, protez, ortez, yardımcı araç gereçler, işitme cihazı, işitme cihazı pili vs. SGK’da Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) Gurubu içine en çok üyesi olan engelli konfederasyonunun da girmesi bu problemin kalıcı olarak çözülmesi için önemli bir adım olacaktır.
a. Engelli çalışanın kullandığı tıbbi malzeme, vücut dışı protez ve ortezlerden, görmeye yardımcı tıbbi malzemelerden, sağlık raporunda hayati öneme haiz olduğu belirtilmeyen diğer protezler ve ortezlerden, tekerlekli sandalye ve sarf malzemelerinden katkı payı alınmayacak şekilde mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır. (Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği, 1.8.3 - Tıbbi malzeme katılım payı maddesi)
b. Engelli çalışanın kullandığı tıbbi malzeme, protez, ortez, tekerlekli sandalye ve sarf malzemelerinin, Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği 3.1.2 - Ayakta tedavilerde kullanılan tıbbi malzemeler maddesi 17 inci fıkrasında yazan Gazilerde olduğu gibi SGK ödenekleri yapılacak şekilde mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.
c. Engelli çalışanın Ayaktan tedavilerinde kullanılan ortez, protez, tıbbi malzeme ve sarf malzemeleri ile bu cihazların bakım ve onarımı giderleri iyileştirilmelidir. (Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği, 3.1.2 - Ayakta tedavilerde kullanılan tıbbi malzemeler maddesi 4, 5,6 ve 11 inci fıkraları)
d. Engelli çalışanın kullandığı tıbbi malzeme, protez, ortez, tekerlekli sandalye ve sarf malzemelerinin, Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği Eki EK-B-2 Ödenmeyen malzemeler listesinden 11 inci sıradaki “spor protezi” ifadesi çıkarılır. Ek3/C-5 maddesinde belirtilen özellikli tekerlekli sandalyeler EK-3/C maddesinde yer alacak şekilde düzenleme yapılır. Gaziler için SGK ödemesi yapılan EK-3/C-5 maddesi engelli çalışanlar için de aynen olduğu gibi SGK ödemesi yapılacak şekilde mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.
e. Engelli çalışanın kullandığı tıbbi malzeme, protez, ortez, tekerlekli sandalye ve sarf malzemelerinden Sağlık Uygulama Tebliğince karşılanmayan kısmı kurumlarca ödenmelidir.
5. Engelli bireylerin hareketliğinin sağlanabilmesi için ÖTV ve MTV indirimli otomobil alımı ivedilikle ve yeniden kalıcı bir sistem getirilecek şekilde düzenlenmelidir.
6. Engelli bireylerin yurt dışından kendilerine uygun otomobil getirebilmeleri ile ilgili mevzuat yeniden ve engelliler lehine düzenlenmelidir.
7. Engelli bireylerinde tekerlekli sandalyesi ile binebileceği taksi ve turizm taşımacılığı mevzuatı ivedilikle düzenlenmelidir.
8. 2020 yılı ortasından itibaren iyice çoğalan ve ciddi manada mağduriyet oluşturan engelli bireylerin sürücü belgesi mevzuatı biz engelliler ile birlikte ivedilikle değiştirilerek medeni hale getirilmelidir.
9. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 63 üncü maddesinde engelliler ile ilgili konfederasyonların (Türkiye Sakatlar Konfederasyonu) komisyonda yer alacağı mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.
10. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun Fiilî Hizmet Süresi Zammı başlıklı 40’ıncı maddesine engelli çalışanlar için yıllık 90 gün en yüksek olan bentten fiilî hizmet süresi zammı uygulanacak şekilde düzenleme yapılmalıdır. Engelli çalışanlardan emekli olanların 15 yılda emekli olanların emekli ikramiyeleri 30 yıl üzerinden hesaplanmalıdır.
11. 657 Devlet Memurları Kanunun Ortak Hükümler Maddesine engelli çalışanlar için her iki yılda bir olmak üzere, normal derece ilerlemesine ek olarak bir derece ilerlemesi daha verilecek şekilde düzenleme yapılmalıdır.
12. Engelli çalışanlara ve birinci derecede engelli yakını olup aynı evde birlikte yaşayanlara ilave lojman puanı verilmesi için Kamu Konutları Kanunda düzenleme yapılır, engellilere ve engelli yakınlarına öncelik verilmelidir.
13. Engelli çalışanların erken emekli olabilmeleri nedeniyle, yeşil pasaport hakkının daha erken dönemde verilmesinin sağlanacağı mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.
14. Yardımcı hizmetler sınıfında görev yapan engelli memurların bir kereye mahsus genel idari hizmetler kadrosuna geçirilmesi sağlanmalıdır. Örnek, daha önce Şehit Yakınları ve Gaziler ile ilgili benzer mevzuat düzenlemesi yapılmıştır.
15. Engelli çalışanların ikamet ettikleri ilde TOKİ sosyal konutlarından “0” faiz ve 120 ay taksit ile öncelikli olarak yararlandırılmalıdır.
16. Özel eğitim ve rehabilitasyon hizmeti alan engelli çalışana eğitim izni düzenlemesi yapılmalıdır.
17. Tüm kurumların atanma ve yer değişikliği yönetmeliklerinin sağlık ve engellilik mazeretleri ile ilgili hükümlerinin Devlet Memurları Atama ve Yer Değişikliği Yönetmeliğine uyumlu hale getirilmesi sağlanmalıdır.
18. Diyabet, fenilketanüri, çölyak gibi hastalıkları olan çalışanlara verilen yemek hizmetlerinin özel gereksinimleri olan diyet programının dikkate alınarak verilmesi sağlanır.
19. Engelli çalışan ve bakmakla yükümlü olduğu bireyler ile bir adet refakatçısının kamu kurum ve kuruluşların eğitim ve/veya sosyal tesislerinde konaklama ücretinde %50 indirim yapılması ve otopark ücreti alınmaması yönünde mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.
20. Ağır engelli çocuğu olan babalara ve ağır engelli eşi olan memurlara erken emeklilik hakkının verilmesi için mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır. (5510 sayılı Yasanın 28. Maddesine ilave edilmesi)
21. Devlet Memurları Kanuna, engellilerin teknolojik olanaklar kullanılarak evlerinde-uzaktan çalışmalarını sağlayacak mevzuat düzenlemeleri yapılmalıdır. (İş Kanunu’nda yer alan hüküm benzeri)
22. Her kurumda işaret dili tercümanının istihdam edilmesini sağlayacak mevzuat düzenlemeleri yapılmalıdır.
23. Kamu kurumu internet sitelerinin bir yıl içerisinde erişilebilir yapılması sağlanmalıdır.
24. Engelli öğretmenlerin ilk atamalarında, engel durumlarının görev yapmalarına uygun olup olmadığına yönelik yeniden engelli sağlık raporu istenmemesi sağlanmalıdır.
25. Acil afet eylem planlarında engellilere yönelik önlemlerin yer almasının sağlanmalıdır.
26. Engelliler ile yapılacak çalışmalara, alınacak kararlara engelli çalışanların, engelli sivil toplum örgütlerinin ve sendikaların engelli komisyonlarının dâhil edilmesi sağlanmalıdır.
27. Engelli ve engelli yakını olan çalışanların haklarına yönelik eğitimlerin idari kadroyu ve tüm çalışanları kapsayacak biçimde verilmesinin sağlanmalıdır.
28. Engelli istihdam şurası yapılmalıdır.
29. Kamu İhale Kanunu’nda yapılacak ilave ve/veya değişiklik ile kamu kurumlarında ihaleye giren şirketler %3 engelli çalıştırma zorunluluğunu tamamladığına dair İŞKUR’dan belge getirmek zorunda olmalıdırlar. KİK’de yeni düzenleme 10.maddeye yönelik Kamuda ihale alacaklar “engelli çalıştırma kotasını tamamlamıştır” belgesi almalı ve ihaleye öyle girebilmeli. Benzer uygulama ihaleye giren şirketler için “vergi borcu yoktur” şeklinde ihale öncesi belge getirmektedirler. Bu uygulamanın engelli istihdamına büyük katkısı olacaktır.
30. Engelli bakım ücreti alan kişilerin istihdama dahil edilmesini sağlamak için gelir kriteri hesaplamasında değişiklik yapılması gerekmektedir. Bakıma muhtaç kişinin bizzat kendisinin çalıştığı durumlarda asgari ücretin iki katına kadar olan meblağın gelir kriteri hesaplamasına dahil edilmemesi şeklinde düzenleme yapılması uygun olacaktır. Bu uygulama engelli bireyin doğrudan istihdama katılmasını güçlendirici etki oluşturacak ve ülkemiz için de hem insan gücü hem de ekonomik güç israfını engellemiş olacaktır. Bakım ücreti alan kişilerin de üretken duruma gelmesinin önündeki önemli engeli kaldıracaktır.
31. Özel sektörün engelli işçi çalıştırması için erişilebilirlik ve destek teknolojilerine yönelik taleplerinin %50 oranında miktarının karşılanması, 3 yıl engelli istihdamı zorunluluğu getirilmesi sağlanmalıdır.
32. Engellilerin ticari araçları kullanabilmesinin önünün açılmalıdır. Örneğin, Hollanda’da engelli kişiler taksici olabiliyor, lisanslı, Türkiye’de de olsun. Polonya’da tır kullanan iki eli olmayan bir kişi var.
33. Emekli olmuş engellilere de KOSGEB tarafından girişimcilik destekleri verilmelidir.
34. Korumalı işyerleri veya destekli istihdamda üretilen mal ve hizmetlerin (DMO) Devlet Malzeme Ofisinde olduğu gibi doğrudan temin ile alınabiliyor olması ile ilgili mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.
35. Kamuda göreve atanmış olan kişilerin yaptıkları işe yönelik Türkiye Sakatlar Konfederasyonu tarafından eğitim programı uygulanmalıdır.
36. Engelli bireylerin daha kısa sürede noter olabilmelerinin önü açılmalıdır. Noterlik Kanunu’nda engelli hukukçuların lehine mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.
37. Engellilere kredi ve burs imkanları arttırılmalıdır.
38. Sporla rehabilitasyon kapsamında antrenman yapan kişilerin kulüplerine doktor reçetesi ile SGK tarafından fizik tedavi de olduğu gibi ödeme yapılmalıdır.
39. Mesleki Rehabilitasyon Merkezlerine fizik tedavide olduğu gibi kişiler yönlendirilip kabiliyetleri tespit edilmelidir. Hacettepe Ergoterapi bölümündeki bu merkezden başlanarak desteklenmeli ve reçete ile buradaki eğitim programına ödeme yapılmalı, böylelikle yayınlaşması gerçekleştirilmelidir.
40. Ağır engelli çocuğu olan annelerin erken emekliliğinde olduğu gibi babalar da erken emekli olabilmelidir.
41. Ağır engelli bireye bakmak için sosyal yardımlar kapsamında “evde bakım ücreti” alan kişiye sigorta yapılmalıdır. Böyle olmaması devletin kaçak işçi çalıştırması anlamına gelmektedir. Ağır engelli kişiye baktığı için engelli bireyin belirlediği kişiye verilmektedir bu ücret. Yani bakım karşılığında verilmektedir. Halbuki ev hizmetlerinde herhangi birisini bir saat bile çalıştırsak sigorta yaptırma zorunluluğu vardır. Aynı görüşten hareketle Devlet 24 saat esaslı engelli bireye baktığı için birisine para ödüyor ise bunun da sigortası yapılmalıdır.
42. Bakım ücreti çalışmaya engel olmamalı, bakılan kişinin çalışması sağlanmalı, gelir kriterine esas teşkil etmemelidir.
43. Karayolları Trafik Kanunu’nda yeni düzenleme yaparak engelli otopark yerlerine park etmiş araçlara kesilecek ceza miktarı caydırıcı olması bakımından en az on kat arttırılacak şekilde mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır. Park cezalarının bir bölümü Türkiye Sakatlar Konfederasyonuna gelir olmalıdır.
44. Sürekli işçi kadrosuna geçen engelli işçilerin 15 yıl dolduğunda resen emekliye sevk edilmesi engellenmelidir. Erken emeklilik hakkı bireyin kendi isteğine bağlı olan bir haktır. Bunun zorunlu olarak emekli ediliyor olması hukuka aykırıdır.
45. Eba TV işitme ve görme engellilere göre erişilebilir olmalıdır.
46. Bilindiği üzere eski engelli raporu sistemine göre %50 ve üzerinde engeli olup “ağır engelli” ibaresi işaretlenmiş engelli bireylerin sosyal inceleme sonrası da uygun görülmesi ve gelir kriteri baremini sağlaması durumunda tek başına kendine yetemeyecek durumda olan engelli bireylere “evde bakım desteği ücreti” ödenmekte idi. Yeni rapor sisteminde evde bakım desteği ücretinden ve özel bakım merkezlerinden hizmet alabilmeleri sağlık kurulu raporunda sadece “tam bağımlı” yazması durumunda yararlanılabilir. Halbuki kişinin durumuna göre “kısmi bağımlı” olması durumunda da bu hizmetlerden yararlanabilmesini gerektirecek durumlar söz konusudur. Bu nedenle Evde Bakım Desteği Ücretinden ve özel bakım merkezlerinden yararlanabilmek için en alt sınırdaki rapor “kısmi bağımlı” olması durumunda da gerçekleşebilmedir. Mevzuat düzenlemesi bu duruma uygun revize edilmelidir.
47. Engelli birey doğar doğmaz Devletin erken uyarı sisteminin devreye girmesi gerekir. Beşikten mezara kadar takip sistemi gelmelidir. Engelli bireylerin sık sık sağlık kurulu raporu alarak engelliliklerini tespit ettirmeleri konusu tamamen kapatılmalıdır. Ülkemizde her birey hastaneye gitmektedir ve kayıtlar bütün hastaneler mevcuttur. Mevcut kayıtlardan yola çıkarak kişinin geçici yada kalıcı engelinin tespiti durumunda bilginin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın ilgili birimleri ile paylaşılmalı, bu bilgi çerçevesinde engelliliği tespit edilen birey, ailesi ve çevresine yönelik bilgilendirici, bilinçlendirici ve kolaylaştırıcı tedbirler alınmalı, beşikten mezara kadar takip sistemi getirilerek hayatın her aşamasında bilgilendirme ve yönlendirme yapılarak bilinçli engelli ve bilinçli toplum oluşturulabilecek şekilde sürdürülebilir ve uzun süre kalıcı olacak bir sistem kurulmalıdır.
48. Tüm mevzuat taranarak BM engelli hakları sözleşmesi ile uyumlaştırılmalıdır.
Gürkan CANOL
Türkiye Sakatlar Derneği Genel Başkan Vekili
Türkiye Ortopedik Engelliler Federasyonu Genel Başkan Yardımcısı
Türkiye Sakatlar Konfederasyonu Mali Sekreteri
Yeminli Mali Müşavir